Zarys historii sołectw mikołowskich i dzielnicy Kamionka

W obrębie naszego miasta znajduje się pięć sołectw – Bujaków,
Borowa Wieś, Mokre, Paniowy i Śmiłowice. Ważną częścią Mikołowa jest
też dzielnica Kamionka, niegdyś samodzielna gmina, od 1935 r.
znajdująca się w granicach miasta. Każda z tych miejscowości ma swoją
odrębną historię i specyfikę, którą warto poznać.

Borowa Wieś

Borowa Wieś została założona w XVI w. przez Karola von Promnitza,
ówczesnego właściciela ziemi pszczyńskiej. Jej obecna nazwa zaczęła się pojawiać w dokumentach w XVIII w. Pochodzi ona od słowa „bór”, które w języku staropolskim oznaczało las iglasty. Wcześniej miejscowość nazywała się Nowa Wieś, a niemiecki odpowiednik tej nazwy, Neudorf, funkcjonował w oficjalnych dokumentach aż do 1922 r.

Do połowy XIX w. wszyscy mieszkańcy związani byli z rolnictwem.
Pod koniec XIX w. pojawili się górnicy i w nieco mniejszej liczbie hutnicy.
Wśród ludności przybywało rzemieślników – kowali, murarzy, krawców.
We wsi od XIX w. stał też szynk, czyli gospoda.
Borowa Wieś była to także „lubiana miejscowość wycieczkowa , jak
również letnisko” – tak pisano o niej w przewodniku z 1904 r.

W 1883 r. założono we wsi szkołę. W prowadzonej od tego roku
szkolnej kronice znaleźć można wiele cennych informacji z życia
mieszkańców. Zamieszczono w niej na przykład listę 76 mężczyzn 
z Borowej Wsi, którzy podczas I wojny światowej zostali powołani do
niemieckiego wojska.

W czasie plebiscytu 1920 r. ponad 90% mieszkańców opowiedziało
się za Polską. W 1922 r. Borowa Wieś znalazła się w granicach II
Rzeczypospolitej.
W dwudziestoleciu międzywojennym już tylko 12% ludności wsi
zajmowało się wyłącznie rolnictwem. Większość, ok. 45% rodzin,
utrzymywała się z górnictwa. Mieszkańcy zajmowali się też handlem,
hodowlą i rzemiosłem. W 1933 r. dwóch mieszkańców wsi posiadało
odbiorniki radiowe.

Na początek II wojny światowej, już po przyłączeniu tej części
Śląska do III Rzeszy, w Borowej Wsi miało miejsce ważne wydarzenie
– w grudniu 1939 r. konsekrowano kościół pw. św. Mikołaja, pierwszy 
w historii miejscowości. Jest to stara, drewniana świątynia, przeniesiona 
w latach trzydziestych z Przyszowic. Powstała prawdopodobnie w XVII w. 
i jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej na
Śląsku.

W 1955 r. miejscowość została całkowicie zelektryfikowana, rok
później powstała poczta. Poszerzono też drogę na Gliwice, wyasfaltowaną
jeszcze w okresie międzywojennym.

Od 1975 r. Borowa Wieś jest sołectwem należącym do Mikołowa.

W 1990 r. powstał tu Ośrodek dla Osób
Niepełnosprawnych „Miłosierdzie Boże”, należący do Caritas Archidiecezji
katowickiej.

Mokre

Mokre było prawdopodobnie już od XIV w. wsią rycerską. Najstarszy
zachowany dokument, w którym wymieniono ówczesnego właściciela wsi, Piotra Kiczkę, pochodzi jednak dopiero z 1422 r. Wcześniej, bo w 1337 r., wykazy świętopietrza wspominają samodzielną parafię w Mokrem. Tutejszy kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca w 1598 r. był już na pewno murowany. Mokierska świątynia, wielokrotnie przebudowywany, jest dziś uznawana za cenny zabytek sztuki sakralnej.

Ze względu na bogate w tej okolicy pokłady skał wapiennych od
dawna wypalano tu wapno. Na terenach nieczynnych kamieniołomów do
dziś zachowały się piece wapienne, tzw. wapienniki, i jako świadectwo kultury
materialnej tego regionu stanowią teraz część Śląskiego Ogrodu Botanicznego.
Pod koniec XVI w. właściciel Mokrego, Kaspar Reitburg (Reideburg),
stworzył tutaj warzelnię soli. W tym samym czasie podobną otworzył 
w Śmiłowicach baron Promnitz, właściciel ziemi pszczyńskiej.
Od XVII w. do końca XVIII w. istniała w Mokrem huta żelaza i kuźnica, 
w 1745 r. powstała huta szkła, która działała jeszcze w pierwszych latach
XIX w. Do początku XX w. pracowały też tutaj dwa młyny i tartak,
należące do właścicieli wsi.
Pod koniec XVIII w. zaczęto w Mokrem wydobywać węgiel, a
kilkadziesiąt lat później jego eksploatacja okazała się bardziej opłacalna
niż w dobrach księcia pszczyńskiego. Spośród wielu kopalń, jakie powstały
na tym obszarze, do końca XIX w. funkcjonowały
jeszcze „Mokre”, „Burghard” i „Napoleon”. Od połowy XIX w. korzystały
one z kolei żelaznych, otwartych w 1856 r. na trasie Mikołów-Orzesze.

W czasie plebiscytu 1921 roku, gdy decydowała się przynależność
państwowa tych terenów, ponad 75% mieszkańców Mokrego opowiedziało
się za Polską.

W latach trzydziestych XX w. na terenie wsi tworzono umocnienia
należące do Obszaru Warownego „Górny Śląski”. Tuż przed II wojną
światową w prace włączyli się sami mieszkańcy.

W pierwszych dniach września 1939 r. Mokre było miejscem
bohaterskiej obrony przed wkraczającymi na Śląsk oddziałami
niemieckimi. O walczącej na wzgórzu 341 mikołowskiej kompanii Obrony
Narodowej dowódca Grupy Operacyjnej „Śląsk” gen. Jan Jagmin-Sadowski
napisał, że trzymała się ona „ponad wszelkie pochwały”.

W 1975 r. wieś przyłączono do Mikołowa.

W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku na terenie sołectwa
rozpoczęto tworzenie Śląskiego Ogrodu Botanicznego, jednego z
największych tego typu projektów w Polsce, będącego nie tylko wizytówką
Mokrego i Mikołowa, ale całego Górnego Śląska.

Paniowy

Pierwsza wzmianka o Paniowach pochodzi z 1282 r. - w tym roku
wymieniony jest rycerz Piotr z Paniów, syn Gosława z Paniów. Była to już
wtedy wieś prywatna.

Natomiast pierwsza informacja o tutejszym kościele i proboszczu
pojawia się w 1325 r. Wiadomo, że w XV w. wieś oraz kościół zostały
zniszczone, a ich upadek zaczął się prawdopodobnie w okresie wojen
husyckich. Świątynię pod wezwaniem św. św. apostołów Piotra i Pawła
odbudowano w 1506 r., w połowie XVIII w. była ona już jednak bardzo
zniszczona. Musiano ją rozebrać, a w jej miejscu rozpoczęto w 1757 r.
budowę nowego, istniejącego do dziś kościoła. Jest on jednym z
najcenniejszych zabytków architektury drewnianej na Śląsku.

Aż do połowy XIX w. mieszkańcy Paniów trudnili się przede
wszystkim rolnictwem. Byli też wśród nich rzemieślnicy: kowale, krawcy,
szewcy, kołodzieje, cieśle.
W czasie XVIII-wiecznej taksacji, czyli oceny wartości dóbr paniowskich
zapisano, że we wsi istnieje kamieniołom i piec do wypalania wapna,
cegielnia, stawy oraz owczarnia. Znajdował się tu też browar i palarnia
wódki.
Położenie Paniów między dwoma potokami, Promną i Wodą Paniowską,
sprzyjało również rozwojowi młynarstwa. W XVIII w. było tu pięć albo
sześć młynów.

Od 1826 r. istnieje szkoła w Paniowach, od tego momentu była też
prowadzona szkolna kronika. Absolwentem szkoły jest m.in. bp Józef
Kurpas (1912-1992), uczestnik Soboru Watykańskiego II. W 1993 r.
patronem szkoły został Wojciech Korfanty.

W czasie plebiscytu w 1921 r. ok. 85% mieszkańców Paniów
wybrało Polskę i obszar ten znalazł się w granicach II Rzeczypospolitej.

Wzrost religijności obserwowany na Śląsku po ciężkich czasach I
wojny światowej i powstań śląskich był też jednym z powodów
przywrócenia parafii w Paniowach. Stało się to w sierpniu 1925 r.

W czasie II wojny światowej wielu mieszkańców Paniów straciło
życie – wśród nich znalazł się przedwojenny nauczyciel tutejszej szkoły,
Stanisław Piotrowski, który zginął w Katyniu.

W 1975 Paniowy zostały przyłączone do Mikołowa i stały się jednym
z jego sołectw.

Śmiłowice

Najwcześniejsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą z XIV w.
Wieś powstała przy ważnym szlaku handlowym prowadzącym ze wschodu
przez Kraków na Śląsk, do Wrocławia.
Prawdopodobnie od początku była własnością panów pszczyńskich.
W XVI w. większa część ziemi należała już do folwarku książęcego, który
w XIX w. stał się samodzielnym obszarem dworskim, nadal będącym
własnością księcia pszczyńskiego. Na jego terenie działa dziś oddział
Śląskiego Ośrodka Doradctwa Rolniczego.
Mieszkańcy wsi trudnili się głównie rolnictwem, w Śmiłowicach znajdowały się
też tartak i warzelnia soli, należące do właściciela ziemi pszczyńskiej, oraz piece do wypalania wapna,
tzw. wapiennik. Warzelnię soli założył pod koniec XVI w. baron Promnitz. Sprowadzano
do niej sól kamienną z kopalni w Wieliczce i na miejscu warzono ją, aby
uzyskać sól spożywczą.

W plebiscycie 1921 r. ok. 85% śmiłowiczan głosowało za Polską i
miejscowość ta została przyłączona do Rzeczypospolitej Polskiej.

Wśród zabytków Śmiłowic warto wymienić starą barokową
kapliczkę, której czas powstania nie jest znany. Legenda głosi, że
zbudowano ją w miejscu tzw. szwedzkiej mogiły, w której pochowani
zostali protestanccy żołnierze z oddziałów gen. Ernsta von Mansfelda,
polegli w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648).
Należy też wspomnieć o przeniesionym do Górnośląskiego Parku
Etnograficznego w Chorzowie drewnianym XVIII-wiecznym spichlerzu ze
śmiłowickiego dworu.
Jednak najbardziej znaną pamiątką przeszłości, znajdującą się w
Śmiłowicach, jest pas umocnień z czasów II wojny światowej. Znajdują
się tu najlepiej zachowane bunkry należące do tworzonego od 1933 r.
Obszaru Warownego „Śląsk” – odcinka „Mikołów”. Wszystkie schrony
powstały w 1939 r. i były miejscem bohaterskiego oporu polskich
żołnierzy w pierwszych dniach kampanii wrześniowej.

Od 1975 r. Śmiłowice są jednym z sołectw należących do Mikołowa.

W roku 1982 rozpoczęto budowę kościoła w Śmiłowicach, który
został konsekrowany w 1992 r. przez abpa Damiana Zimonia. Wtedy też
utworzono tu osobną parafię pw. Matki Boskiej Częstochowskiej – od
początków swego istnienia wieś należała bowiem do parafii św. Wojciecha,
a od 1959 r. do parafii NMP Matki w Mikołowie.

Bujaków

Pierwsza wiadomość o tej miejscowości pojawia się na przełomie
XIII i XIV w. i jest zawarta w dokumentach biskupstwa wrocławskiego,
dotyczących obowiązków płacenia dziesięciny przez mieszkańców
Bujakowa. Przez stulecia Bujaków był własnością prywatną. Do XVIII w.
właścicielem wsi był ród Bujakowskich – jednak w ostatnim okresie należał do nich już tylko jeden dział wsi.

Do połowy XIX w. mieszkańcy utrzymywali się głównie z pracy na
roli. W XVII w. są wśród nich także rzemieślnicy (kołodzieje, kowale,
siodlarze, szewcy, krawcy, stolarz). W tym czasie we wsi były też dwa
młyny wodne i jeden wodny tartak - młyny musiały istnieć tu jednak
znacznie wcześniej.

W 1792 r. pojawiają się wiadomości o hucie szkła w Bujakowie,
która wyrabiała zwykłe szkło – szyby okienne, szklanki, kieliszki i butelki.
Nie wytrzymała ona niestety konkurencji z większymi hutami.

Pierwsza kopalnia na tych terenach powstała po tym, jak w 1836 r.
Bujaków kupił jeden z największych śląskich przemysłowców, „górnośląski
król cynku i węgla”, Karol Godula. Otworzył on kopalnie „Minette”
i „Fortuna Franciszka”. Potem jego spadkobiercy zgłaszali jeszcze kolejne
pola górnicze, jednak w 1866 r. żadne z nich nie było już czynne.
Godula otworzył też w Bujakowie cegielnię, która pracowała na potrzeby
jego rozbudowujących się fabryk i domów robotniczych.
W XIX w. istniały w Bujakowie także trzy piece wapienne, tzw. wapienniki.

W 1922 r. miejscowość znalazła się w granicach Rzeczypospolitej
Polskiej. Warto w tym miejscu wspomnieć, że z Bujakowa pochodzi
człowiek, który walnie się do tego przyczynił - Konstanty Wolny (1877-
1940), bliski współpracownik Wojciecha Korfantego, pierwszy marszałek
Sejmu Śląskiego.

Wielu mieszkańców miejscowości stało się ofiarami II wojny światowej.
W czasie okupacji w obozie koncentracyjny Dachau zginął przedwojenny
proboszcz parafii św. Mikołaja, ks. Franciszek Górek. Bujakowianie uczcili
także pamiątkową tablicą miejscowych policjantów, zamordowanych przez
NKWD w 1940 r. w Ostaszkowie.

Osobne miejsce należy poświecić dziejom Bujakowskiej świątyni. 
Z początkami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja wiąże się podanie o św.
Wojciechu, który miał się tu zatrzymać w drodze z Moraw do Prus pod
koniec X w. i założyć w tym miejscu kościół - to jednakże tylko jedna 
z wielu legend o bytności świętego, które pojawiają się jeszcze w innych
śląskich miejscowościach. Można natomiast z dużą pewnością przyjąć, że
świątynia w Bujakowie, wówczas jeszcze drewniana, istniała już ok. 1300
r. Kościół murowany powstał na początku XVI w., potem wielokrotnie go
przebudowywano, a z okazji 500-lecia istnienia został gruntownie
odnowiony.
W 1982 r. przeniesiono do kościoła figurę Matki Boskiej z ok. 1480
r. Wcześniej znajdowała się ona w kapliczce stojącej na tzw. szwedzkiej
mogile przy obecnej ul. W. Korfantego.
W 2000 r. arcybiskup Damian Zimoń koronował figurę Matki Boskiej
Bujakowskiej i ogłosił ją Patronką Środowiska Naturalnego.
Z kościołem sąsiaduje ogród parafialny, w którym oprócz
wyjątkowej roślinności znajduje się między innymi zabytkowy krzyż
pokutny.

Bujaków jest ostatnim sołectwem przyłączonym do Mikołowa. Stało
się to w 1995 r., po wcześniejszym referendum wśród mieszkańców.

Kamionka

Pierwszy raz nazwa Kamionka pojawiła się w dokumencie z 1760 r.,
w którym wymieniony jest miejscowy karczmarz, jednak zabudowania
powstały na tym terenie już ok. 30 lat wcześniej.
Obszar ten należał wówczas do Śmiłowic, od których oddzielił się w 1812
r., stając się samodzielną gminą.

Przez Kamionkę przebiegała (i przebiega do dziś, choć w nieco
innym miejscu) ważna szosa z Mikołowa do Katowic. Pod koniec XIX w.
powstała przy niej ceglana neogotycka kapliczka z 1887 r., istniejąca i
dzisiaj, a ufundowana przez Józefę Manowską z d. Tabor, właścicielkę
miejscowej karczmy.

W 1902 r. utworzono w Kamionce szkołę, a kilka lat później, w 1920
r., powstaje gniazdo „Sokoła” krzewiące kulturę fizyczną, pielęgnujące
polski patriotyzm i wspierające działalność kulturalną mieszkańców –
towarzystwo śpiewacze, zespół mandolinistów…

W 1921 r., w czasie plebiscytu, ponad 94% mieszkańców głosowało
za Polską i w 1922 r. Kamionka znalazła się na jej terytorium.
W 1927 r. powołano w gminie Ochotniczą Straż Pożarną, a w 1935

r. Kamionka, mimo sprzeciwu jej mieszkańców, została przyłączona do
Mikołowa jako jego dzielnica.

W czasie II wojny światowej, w latach 1941-1943, działał tu
niemiecki obóz dla jeńców radzieckich. Ich groby znajdują się 
w kamionkowskim lesie, a na cmentarzu w Mikołowie jest
pomnik i tablica upamiętniające ofiary obozu.
W czasie wojny ponad 30 mieszkańców Kamionki zginęło na
froncie. Pamięta się także o mieszkającym tutaj przedwojennym
policjancie, Józefie Pisulskim, jeńcu Ostaszkowa, którego NKWD
zamordowało w 1940 r. w Twerze, a pochowany został w Miednoje.

Od początku swego istnienia aż do 1977 r. Kamionka należała do
parafii św. Wojciecha w Mikołowie. W 1977 r. ustanowiono osobną parafię
i konsekrowano w Kamionce kościół św. Urbana.

Źródła:

Jacek Brachacki: Obrona Wzgórza 341, „Gazeta Mikołowska” nr 9/2009.

Adrian A. Jojko: Kamionka. Monografia historyczna, Mikołów 2006.

Ks. Jerzy Kempa i Grzegorz Bolesław Marek: Historia miejscowości i parafii
Bujaków, Katowice 1995.

ks. Jerzy Kempa: Z historii Bujakowa, Katowice 2006.

Ludwik Musioł: Bujaków. Monografia historyczna gminy i parafii, Katowice
1995.

Ludwik Musioł: Mokre. Z dziejów wsi i parafii, Katowice 1995.

Ludwik Musioł, Hubert Szymankiewicz: Paniowy. Monografia historyczna
miejscowości, kościoła i parafii, Katowice 1993.

Przemysław Noparlik: Historia szkoły w Mikołowie-Borowej Wsi na tle
dziejów miejscowości, Mikołów 2009.

Janina Szołtysek, Mariusz Dmetrecki: Ocalić od zapomnienia, z dziejów
szkoły paniowskiej, Mikołów 2008.

powrót do strony głównej | powrót do poprzedniej strony